Комментарии
1. Wuestenfeld. Die Geschichtschreiber der Araber und ihre Werke. Goettingen, 1882. № 73, S. 24. C. Brockelmann. Geschichte der arabischen Litteratur. B. I, Weimar, 1898, S. 120-121.
2. Ibn Coteiba's Handbuch der Geschichte. Herausgeg. von Wuestenfeld. Goettingen, 1850.
3. Об Абдаллахе, как поэте, см. C. Brockelmann. Geschichte der arabischen Litteratur. I Band, Weimar, 1898, S. 80-81.
4. Wuestenfeld. Die Geschichtschreiber der Amber und ihre Werke. Goettinggen, 1882, S. 25-26, № 74. C. Brockelmann. op. cit. S. 141-142.
5. Al-Beladsori. Liber expuguationum regionum. ed. de Goeje. Lugduni Batavorum, 1865-1866.
6. Амари переводит la dinastia.
7. В 1860 году де Гуе описал это сочинение и издал текст описания северной Африки и Испании. De Goeje. Descriptio al-Maghribi, sumpta ex libro regionum al-Jaqubi. Lugd. Batav., 1860. Впервые полностью это сочинение было издано Juynboll. Liber regionum, Lugd. Bat.. 1861. Новое издание de Goeje. Kitab-al-Boldan в Bibliotheca geographorum arabicorum, Vol. VII, Lugd. Bat., 1892, p. 231-360.
8. Ibn-Wadhih, qui dicitur al-Jaqubi historiae, ed. Houtsma. Два тома. Lugd. Bat. 1883.
9. De Goeje. Ueber die Geschichte der Abbasiden von al-Jakubi в Трудах третьего международного съезда ориенталистов в С.-Петербурге. 1876. Т. II, с. 155-156. De Goeje. Bibl. geogr. arabic. VII, р. VII-VIII. Houtsma. Al-Jaqubi Historiae. Pars I, praet. p. VII. Brockelmann. Geschichte der arab. Litteratur. I B. Weimar, 1898, S. 226-227.
10. См. Neldeke. Houtsma's Ibn Wadhih ex Zeitschrift der deut schen morgenlandischen Gesellschaft. B. 38 (1884). S. 153.
11. См., напр., Neldeke. op. с.в Zeits. d. d. morg. Ges. B. 38 (1884), S. 153-160. Klamroth. Ueber die Auszuge aus griechischen Schriftstellern bei al-Jaqubi. Zeitsch. d. d. morg. Ges. B. 40 (1886), S. 189-233, 612-638; B. 41 (1887). S. 415-442, где автор разбирает те места Якуби, в которых говорится об ученых сочинениях древних греков.
12. Jaqubi, ed. Houtsma, II р. 567-568, 569, 570-571, 573.
13. Jaqubi, II p. 580.
14. Jaqubi, II p. 580.
15. Подробнее о метамирах см. при изложении этого похода.
16. Пропуск в арабском тексте.
17. Непонятное слово в тексте: текст испорчен.
18. См. Jacut. Geograph. Worterbuch ed. Wuestenfeld. B. II, p. 766.
19. Точки в изданном арабском тексте.
20. В арабском тексте мы не могли разгадать это собственное имя.
21. См. Lane. An arabic-english Lexicon B. I, P. IV, p. 1381: things on which the sale is held in mean estimation. De Goeje. Gloss. Bibliotheca geographorum arabicorum T. IV, p. 261: mercium genus, quod species vocatur.
22. Ibn-Khallikan. Biographical Dictionary, translated from the arabic by B. Mac Guckin de Slane. Vol. II, Paris, 1843, p. 597-598. Арабский писатель Ибн-Асакир (+ 1175-1176 г. после Р. Хр.) поместил в своей истории Дамаска биографию Табари, арабский текст которой издан Ign. Goldziher. Die literarische Thatigkeit des Tabari nach Ibn- Asakir. Wiener Ztechr. f. d. Kunded. Morgenl. Vol. IX, 1895, p. 359-371. Cp. Neldeke. Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden. Aus der arabischen Chronik des Tabari ubersetzt und mit ausfuhrlichen Erlauterungen und Erganzungen versehen. Leyden, 1879, S. XIII. Wuestenfeld. Die Geschichtschreiber der Araber. Goettinggen, 1882, № 94, S. 31-32. De Goeje. Tabari and early arab. Historians в The Encyclopaedia Britannica, 9 edition. vol. ХХIII (1888) p. 3-4. Brockelmann. Geschichte der arabischen Litteratur. I B. Weimar, 1898, S. 142-143.
23. Annales quos scripsit Abu Djafar Mohammed Ibn Djarir at Tabari cum aliis ed. M. J. de Goeje. Lugd. Bat. 1879 sq. Три серии. В прежнее время Козегартен издал и перевел начало истории Табари до 24 года хиджры (644-645 г.). Taberistanensis id est Abu-Dschaferi-Mohammed-ben-'Dscherir et-Taberi Annales. Gryphisvaldiae, 1831-1853. Три тома. Часть хроники Табари о времени сасанидов перевел и превосходно объяснил Noldeke. Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, Leyden, 1879.
24. Ibn-Khallikan's Biographical Dictionary, transl. by B. M. G. de Slane. Vol. II, p. 597.
25. Tabari, III, p. 775.
26. Tabari, III. р. 795.
27. Tabari, III, р. 1000.
28. См., напр. Ibn-al-Athir. ed. Tornberg. VI p. 225, который в данном случае буквально списывал Табари. Macoudi. Kitab at-tanbih wa'l-ischraf. ed. de Goeje. Bibliotheca geographorum arabicorum, VIII, Lugd. Bat. 1894, p. 167. Macoudi. Le livre de l'avertissement et de la revision. Traduction par B. Carrade Vanx. Paris, 1897, p. 230.
29. Tabari, III, p. 1073.
30. Tabari, III p. 1329.
31. Этого значения глагола «шаммаса» нет в словарях, но оно тем не менее не может, как меня уверял бар. В. Розен, подлежать сомнению. См., однако, Lane. An arabic-english Lexicon. B. I, P. IV, p. 1597, под первою формой глагола. Dozy. Supplement aux dictionnaires arabes: devenir diacre; faire ce que failt diacre.
32. Tabari, III, p. 1379.
33. Muralt. Essai de Chronographie byzantine. S.-Petersburg, 1855, p. 431, 433.
34. Tabari, III, p. 1858-1859.
35. Georg. Hamart. ed. Muralt. p. 672. Leo Gramm. p. 201: 8 л. 9 мес.
36. Georg. Hamart. p. 678 = Leo Gramm. p. 206.
37. Georg. Hamart. p. 679 = Leo Gramm. p. 207 = Sym. Mag. p. 60.4. Cont. Theoph. p. 40.
38. Georg. Hamart. p. 694 = Leo Gramm. p. 211 = Sym. Mag. p. 620: 8 лет 9 мес. Cont. Theoph. p. 83: 9 лет 8 мес.
39. Georg. Hamart. p. 699 = Leo Gramm. p. 213 = Sym. Mag. p. 624. Cont. Theoph. p. 139: 12 лет и 3 мес.
40. Vita S. Theodorae Imperatricis. ed. W. Regel (Analecta byzantino-rossica. Petropoli, 1891), p. 14-15, дает на совместное правление с матерью 14 лет и столько же на время единодержавия Михаила. Georg. Ham. p. 717 = Leo Gram., p. 228: 15 лет с Феодорой, 10 лет один и один год 4 мес. с Василием. В хронике Симеона Магистра, р. 647 — с Феодорой 14 лет, один 12 лет, с Василием один год 4 мес. Cont. Theoph., p. 210: с Феодорой 14 лет, один 11 лет и с Василием один год 3 мес. Цифра Табари приближается к сумме лет совместного правления с Феодорой и единодержавия.
41. Wuestenfeld. Die Geschichtschreiber der Araber, № 64, S. 22.
42. Этот рассказ переведен бар Розеном в его сочинении Император Василий Болгаробойца. С.-Петербург. 1883. с. 145-148.
43. Louis Dubeux, Chronique d'Abou-Djafar-Mohammed Tabari, traduite sur la version persane d'Abou-Ali-Mohammed Belami. T. I, Paris, 1836.
44. Hermann Zotenberg, Chronique de Tabari, traduite sur la version persane d'Abou-All-Mohammed Belami. 4 volumes, Paris-Nogent-le-Rotron, 1867-1874. Часть текста, переведенная у Dubeux, останавливается на третьей строке 356-й страницы первого тома перевода Зотенберга.
45. Zotenberg, Chronique de Tabari. T. I. Paris, 1867, p. I-II.
46. Zotenberg, op. c. Vol. IV p. 522.
47. Zotenberg, op. cit. Vol. IV, p. 531-532.
48. Квартал в Багдаде.
49. Один ив месопотамских городов в семи фарсангах от Багдада. Jacut, Geographisches Worterbuch. ed. Wuestenfeld, I p. 552.
50. Далее идет рассказ о смерти Мамуна.
51. Tarviah. Так назывался восьмой день месяца Зульхиджы, когда пилигримы запасались водой и давали пить своим верблюдам. См. Hughes. A dictionary of Islam. London, 1885, p. 628. Lane. An arabic-english lexicon p. 1195
52. В этом году возмутилось покоренное арабами племя Затт, за что и было расселено. Подробнее о Затт см. в тексте изложения событий.
53. Первый, второй, четвертый и шестой стихи читаются у Масуди в его сочинении Tanbih; об этом см. ниже в переводах из Масуди
54. Керх — пригород Багдада.
55. Арабское слово «'ильдж» значит «грубый, большой человек, варвар». Ho См. Dozy. Supplement aux dictionnaires arabes, II p. 159: vers la fin du moyen age, on donnait ce nom a tous ceux, qui avaient change de religion, aux musulmans qui s'etaient faits chretiens, aussi bien qu'aux chretiens qui avaient embrasse l'islamisme. Cp. de Goeje. Glossarium ad Tabari Continuatum Arib. Lugduni Batavorum, 1897: spec. Romanus nobilis, dux; см. текст Ариба, p. 64; также Tabari, III p. 2285, 2.
56. Два неясных в арабском тексте собственных имени.
57. В арабском тексте эти три имени изображены приблизительно так. О втором имени см. Jaqubi. Hist, ed. Houtsma, II p. 597.
58. Об этих географических названиях см. в тексте изложения событий.
59. Об этом цыганском племени см. в тексте изложения событий.
60. Может быть, Георгий, сын Карбеаса, известного павликианца.
61. В тексте пропуск; эти слова надо добавить.
62. Это Феоктист — KanikleioV. См. Gont. Theoph., p. 148.
63. О Карбеасе см. ниже при изложении событий.
64. Может быть, Constantinus Triphylius. См. Theoph. Cont., p. 122.
65. Этот рассказ Табари переведен на русский язык в книге бар. Розена. Император Василий Болгаробойца. С.-Петербург, 1883, с. 145-148.
66. Может быть, Сергий. См. бар. Розен. op. cit. c. 146а.
67. Далее идет длинная переписка (р. 1482-1485), не имеющая для нас значения.
68. Est fortasse graecum jrourion, omniso nomine proprio. (Tabari, III p. 1508, nota).
69. Род подземных укреплений. Подробнее см. в тексте изложения событий.
70. Theoph. Cont., p. 181. См. Tabari, III p. 1509, nota. Об этом при изложении событий.